Από τον 12ο αιώνα, ο θρησκευτικός μύθος που θέλει τους Εβραίους ως θεοκτόνους συνοδεύεται και από οικονομικά στερεότυπα. Οι Εβραίοι περιγράφονται ως πλούσιοι και αχαλίνωτοι αλλά και ως ανεξέλεγκτοι δανειστές, τοκογλύφοι και σκληροί διαπραγματευτές, ένα στερεότυπο που εμφανίζεται συχνά, ακόμη και σήμερα. Ωστόσο, οι μεσαιωνικές απαγορεύσεις που δεν επέτρεπαν στους Εβραίους να κατέχουν γη, να ασχολούνται με τη γεωργία και να συμμετέχουν σε συντεχνίες μαζί με Χριστιανούς, ουσιαστικά απέκλειαν τους Εβραίους από τα περισσότερα επαγγέλματα, περιορίζοντάς τους στους ρόλους του μικρέμπορου, πλανόδιου πωλητή και ρακοσυλλέκτη. Ο δανεισμός χρημάτων με τόκο αποτέλεσε μια σημαντική διέξοδο, ιδιαίτερα καθώς, σύμφωνα με τις επιταγές της Καθολικής εκκλησίας, ήταν μια δραστηριότητα απαγορευμένη στους Χριστιανούς.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Σε όλη τη διάρκεια του 14ου αιώνα, οι Πάπες και τα εκκλησιαστικά συμβούλια της Καθολικής Εκκλησίας επανειλημμένα καταδίκασαν την πρακτική του δανεισμού χρημάτων, την οποία χαρακτήριζαν ως «Εβραϊκή τοκογλυφία», υποδαυλίζοντας με αυτό τον τρόπο την εχθρότητα των Χριστιανών πιστωτών απέναντι στους Εβραίους δανειστές τους. Τότε παγιώθηκε το στερεότυπο του άκαρδου και άπληστου Εβραίου που εκμεταλλεύεται τη δυστυχία των Χριστιανών συνανθρώπων του. Το στερεότυπο αυτό ρίζωσε βαθιά στην ευρωπαϊκή κουλτούρα και διαδόθηκε μέσα από μύθους, παραμύθια και καρικατούρες. Το βρίσκουμε στον χαρακτήρα του Εβραίου Σάιλοκ, από τον Έμπορο της Βενετίας του Σαίξπηρ, και στη θεωρία του Γερμανού οικονομολόγου Werner Sombart για «δημιουργικό (schaffendes)» βιομηχανικό κεφάλαιο και «αρπακτικό (raffendes)» χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Το βρίσκουμε επίσης σε σύγχρονες εκφράσεις που χρησιμοποιούνται συχνά, οι οποίες, χωρίς να αναφέρονται σε Εβραίους, περιέχουν έμμεσες και κωδικοποιημένες αντισημιτικές αναφορές όπως «πράκτορας των Ρότσιλντ», «χρηματιστηριακή ελίτ» και «η ελίτ της ανατολικής ακτής (των ΗΠΑ)». Επιπλέον, ως προσωποποίηση του ίδιου του Κεφαλαίου, οι Εβραίοι γίνονται συχνά στόχος όσων στρέφονται ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα. Όταν συμβαίνει αυτό, οι Εβραίοι υποβιβάζονται στο στερεότυπό τους ως χρηματοπιστωτικοί παράγοντες, ενώ θεωρούνται υπεύθυνοι για τις οικονομικές κρίσεις καθώς και τις κοινωνικές αναταραχές και ανακατατάξεις.

Στο παρελθόν, η εβραϊκή μειονότητα κάλυπτε την ανάγκη των αναπτυσσόμενων οικονομιών για ρευστό, καλύπτοντας το κενό που δημιουργούσε η απαγόρευση του έντοκου δανεισμού στους Χριστιανούς. Από την άλλη, ακριβώς γι αυτό το λόγο, έγιναν στόχος διακρίσεων και κυνηγήθηκαν ως ένοχοι για όλα τα δεινά των κοινωνιών τους.

Στη μεσαιωνική Ευρώπη, αντίθετα με τις επικρατούσες προκαταλήψεις, οι Εβραίοι δεν ασχολούνταν αποκλειστικά με τον δανεισμό χρημάτων, αλλά δραστηριοποιούνταν σε πολλούς παραγωγικούς τομείς, για παράδειγμα, ως τεχνίτες ή αγρότες. Ως έμποροι, συνέβαλαν στην ανάπτυξη και την ευημερία των πόλεων και των κοινωνιών τους, ιδίως λόγω των εκτεταμένων εμπορικών τους διασυνδέσεων. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως οι περισσότεροι Εβραίοι της Ευρώπης δεν ήταν πλούσιοι.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Judenfeindschaft von der Antike bis zur Neuzeit ( «Ο αντισημιτισμός από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας», άρθρο της Julia König, που δημοσιεύτηκε στις 23 Νοεμβρίου 2006, στον ιστοχώρο της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας για την Πολιτική Εκπαίδευση)

Ökonomiekritik und Antisemitismus («Οικονομική κριτική και αντισημιτισμός», άρθρο του Malte Holler, που δημοσιεύτηκε στο «Anders Denken – Σκέψου Διαφορετικά», μια διαδικτυακή πλατφόρμα για θέματα εκπαίδευσης και αντισημιτισμού)

Antisemitism Uncovered: Myth – Jews Are Greedy («Ξεσκεπάζοντας τον Αντισημιτισμό: Μύθος – Οι Εβραίοι είναι άπληστοι», άρθρο που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα «Antisemitism Uncovered» της οργάνωσης Anti-Defamation League)

ΟΠΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

Geldjude – Wikipedia (Μεσαιωνική απεικόνιση Εβραίου τοκογλύφου που συναλλάσσεται με Χριστιανό, από το Ροσχάιμ της Αλσατίας (σημ. Γαλλία). Πηγή: Wikimedia)

Αφίσα που δείχνει Εβραίους τραπεζίτες να περνούν μέσα από μια θάλασσα από αίμα, γεμάτη νεκρούς στρατιώτες (Πηγή: United States Holocaust Memorial Museum)

Antisemitismus – Finanzjudentum – Politik – SZ.de (Αντισημιτική γελοιογραφία του 1943 που δείχνει έναν Εβραίο ως άπληστο επιχειρηματία που κρατά τη γη όμηρο. Φωτογραφία: Εφημερίδα Süddeutsche Zeitung από το άρθρο «Αντισημιτισμός – οικονομικός εβραϊσμός)

Αντισημιτικό πολιτικό σκίτσο του Γάλλου γελοιογράφου C. Leandre με τίτλο «Ρότσιλντ», 1898 (Πηγή: United States Holocaust Memorial Museum)

Moneten und Mythen («Χρήμα και μύθοι», άρθρο που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα https://www.juedische-allgemeine.de/. Περιέχει φωτογραφία αντισημιτικού πλακάτ που κρατά διαδηλωτής του κινήματος Occupy Wall Street στο πάρκο Zuccotti της Νέας Υόρκης.