Dzięki zastosowaniu innowacyjnej metodologii, w ramach projektu powstaje edukacyjna powieść graficzna poświęcona kulturze żydowskiej, Holokaustowi, antysemityzmowi oraz współczesnemu życiu społeczności żydowskich. Przedstawiona historia jest oparta na prawdziwych wydarzeniach historycznych i historiach konkretnych osób, a ilustracje i towarzysząca im narracja są przeplatane dokumentami archiwalnymi, fotografiami historycznymi, filmami, plakatami, mapami i innymi materiałami.
Powieść graficzna
POWSTAWANIE POWIEŚCI GRAFICZNEJ O MASAKRZE W NOWYM SADZIE
Masakra w Nowym Sadzie
Po tym jak Niemcy i ich sojusznicy zaatakowali Królestwo Jugosławii w kwietniu 1941 roku, terytorium Serbii zostało podzielone na kilka stref okupacyjnych. Węgry okupowały i anektowały Baczkę, region w zachodniej części Wojwodiny.
Masakra w Baczce, czy też masakra w Nowym Sadzie, to seria operacji wojskowych i politycznych prowadzonych przez armię węgierską przeciwko serbskiej i żydowskiej ludności cywilnej od 4 do 29 stycznia 1942 roku, w zamieszkiwanych głównie przez Serbów Baczce i Nowym Sadzie. Na ulicach Nowego Sadu i wzdłuż brzegów Dunaju węgierscy faszyście zamordowali około 4000 osób, w większości Serbów (co najmniej 2,578 osób) i Żydów (co najmniej 1,068), a także przedstawicieli innych grup etnicznych.
Oto powieść graficzna o powstawaniu powieści graficznej poświęconej masakrze w Nowym Sadzie.
Postacie
Petar
Historyk,
dyrektor Archiwum Historycznego Miasta Nowy Sad
Miško
Edukator,
dyrektor Terraforming
Nevena
Edukator,
członek zespołu Terraforming
Marija
Badacz,
członek zespołu Terraforming
Aleksa
Badacz,
członek zespołu Terraforming
Pani Olga
Członkini społeczności
żydowskiej
Dr. Milan
Historyk, ekspert
Pan Branko
Ocalały z Holokaustu
Nataša
Nauczycielka historii
Ilustracje
01. Piłka nożna w Nowym Sadzie – wstępna koncepcja powieści graficznej
Od wielu lat Archiwum Historyczne Miasta Nowy Sad i Terraforming łączyła udana współpraca. Tym razem Miško i Petar omawiali pomysł stworzenia materiałów edukacyjnych poświęconych masakrze w Nowym Sadzie.
Podczas tej rozmowy w biurze Petara, Miško zauważył parę starych butów piłkarskich w szklanej gablocie. Petar wyjaśnił, że to autentyczne buty z lat 30. XX w. Piłkarze z Klubu Sportowego Wojwodina nosili wtedy właśnie takie buty.
Jako historyk i fan piłki nożnej, Petar z radością opowiadał historie o dwóch przedwojennych klubach piłkarskich, które dzieliły ten sam stadion w Nowym Sadzie: serbskim klubie „Wojwodina” i żydowskim –Makabi1”.
To skłoniło Miško do zgłoszenia propozycji: „Opowiadając historię futbolu w Nowym Sadzie, moglibyśmy równocześnie w ciekawy i przystępny sposób pokazać życie w mieście przed wojną, jego mieszkańców, opowiedzieć też o okupacji, a nawet o masakrze w Nowym Sadzie!”
I tak narodził się pomysł stworzenia edukacyjnej powieści graficznej.
Ofiarami masakry w Nowym Sadzie byli przede wszystkim Serbowie i Żydzi. Żydzi stanowią w Serbii mniejszość. W czasie Holokaustu, podobnie jak w całej Europie, społeczność żydowska w Nowym Sadzie została zdziesiątkowana. Antysemityzm jest wciąż obecny w każdym europejskim społeczeństwie, a Żydzi nadal doświadczają uprzedzeń, dyskryminacji, mowy nienawiści. Upamiętnienie ofiar to nasz ludzki obowiązek, moralna odpowiedzialność, ale szczególnie istotne jest, żebyśmy chronili mniejszości i nieuprzywilejowane grupy. Dlatego postanowiliśmy skoncentrować się w tej powieści na życiu ludności żydowskiej i na prześladowaniach, które ją dotknęły.
Było bardzo dużo do zrobienia. Petar zaczął pisać tekst o przedwojennym Nowym Sadzie, który ma posłużyć jako wprowadzenie do powieści. Miško zwołał zebranie zespołu Terraforming.
1.1
Dowiedz się, czy w twojej miejscowości lub w okolicy działał przed II wojną światową klub piłki nożnej? Czy ten klub istnieje nadal?
1.2
Sprawdź, czy w twojej miejscowości lub w okolicy był żydowski klub piłkarski albo inny żydowski klub sportowy? Czy istnieje do dzisiaj?
02. Badania archiwalne
Marija i Aleksa zostali wyznaczeni do badawczej części projektu. Ich pierwszym zadaniem było odszukanie i przeanalizowanie związanych z tematem materiałów w Archiwum Historycznym Miasta Nowy Sad. Przeglądali różne zespoły archiwalne w poszukiwaniu informacji o życiu codziennym w przedwojennym Nowym Sadzie, o klubach sportowych, o systemie szkolnym, o gospodarce, o wydarzeniach kulturalnych i o miejscowej społeczności żydowskiej.
Aby zidentyfikować osoby, które mogłyby stać się bohaterami powieści graficznej, Marija i Aleksa prowadzili badania na temat juniorów należących w latach 30. do klubów piłkarskich i porównywali te dane z listami ofiar masakry w Nowym Sadzie. W ten sposób udało się wskazać dwóch młodych mieszkańców Nowego Sadu, którzy zostali pierwszoplanowymi postaciami powieści.
Djordje Rajh i Petar Simin byli utalentowanymi piłkarzami, członkami drużyn juniorów – odpowiednio Makabi i Wojwodiny. Obaj zostali zamordowani przez węgierskich faszystów. Petar zginął na samym początku węgierskiej okupacji Nowego Sadu, natomiast Djordje został zabity w tej masakrze.
„Musimy znaleźć tyle szczegółowych informacji na temat Djordje i Petara, ile tylko się da.” – naciskała Marija.
Dwie badaczki zaangażowały się więc w drobiazgowe detektywistyczne poszukiwania: Aleksa wydobywał informacje na temat Petara, a Marija skupiła się na Djordje – gdzie i kiedy się urodzili, czy mieli rodzeństwo, czym zajmowali się ich rodzice, gdzie mieszkali, czy istnieją jakieś zdjęcia, do jakich szkół chodzili i jak sobie radzili z nauką, czy ktoś spośród ich szkolnych kolegów stał się znaną osobą, kto i kiedy zgłosił ich śmierć, jakie inne przydatne źródła i materiały można odnaleźć.
2.1
Znajdź w bazie Yad Vashem informacje o ofiarach Holokaustu – żydowskich mieszkańcach twojej miejscowości lub okolic (Yad Vashem Central Database of Shoah Victims' Names).
2.2
Poszukaj informacji o innych, nieżydowskich ofiarach II wojny światowej z twojej miejscowości lub okolic. W jakich okolicznościach te osoby zginęły? Kto był sprawcą? Dowiedz się jakie motywy i ideologie stały za tymi zbrodniami.
03. Konsultacje z historykami
Jedną z najważniejszych zasad, których trzeba przestrzegać pracując nad edukacyjną powieścią graficzną, jest ścisłe trzymanie się historycznych danych i dowiedzionych naukowo faktów. Od samego początku współpracowaliśmy z historykami, którzy pomogli nam skupić się na najważniejszych wydarzeniach i przemianach społecznych, a także uniknąć potencjalnych błędów.
W tym celu Marija i Aleksa rozmawiali z doktorem Milanem, cenionym historykiem i naszym długoletnim partnerem.
Doktor Milan zauważył: „Wprawdzie nasza historia koncentruje się na Nowym Sadzie, ale musimy wziąć pod uwagę szerszy kontekst społeczny i historyczny, w którym się rozgrywa, aby została należycie zrozumiana.”
Przykładem takiego splotu ogólnoeuropejskich i lokalnych kontekstów były statki z żydowskimi uchodźcami przepływające przez Nowy Sad pod koniec grudnia 1939 roku. Grupa ponad 1100 Żydów uciekających z Wiednia, Berlina, Pragi, Bratysławy i innych środkowoeuropejskich miast, wsiadła na statki płynące w dół Dunaju, w nadziei, że uda im się dotrzeć do Palestyny. Wydarzenie to znane jest jako „Transport Kladovo”.
Postanowiliśmy umieścić także to wydarzenie w naszej powieści graficznej.
3.1
Dowiedz się, co sprawiło, że w Europie i innych krajach na świecie w latach 30. XX wieku pojawili się liczni żydowscy uchodźcy. Jak traktowano żydowskich uchodźców w tamtym okresie w różnych krajach?
3.2
Znajdź więcej informacji o ludności żydowskiej uciekającej z Europy Środkowej i Wschodniej przed nazistami – poszukaj indywidualnych historii na ten temat.
04. Społeczność żydowska i jej kultura
Marija i Aleksa prowadzili wywiady z przedstawicielami lokalnej społeczności żydowskiej, a także z ekspertami zajmującymi się historią i kulturą Żydów, aby dowiedzieć się jak najwięcej o życiu Żydów w Nowym Sadzie przed Zagładą. Żydzi aktywnie uczestniczyli w życiu gospodarczym, kulturalnym i sportowym Nowego Sadu i wnieśli swój znaczący wkład w jego rozwój.
Według Pani Olgi, członkini gminy żydowskiej w Nowym Sadzie, w okresie międzywojennym Żydzi byli całkowicie zintegrowani w społeczeństwie i żyli dokładnie tak samo, jak inni obywatele. Jedni byli bogaci, inni biedni. Niektórzy Żydzi byli znanymi lekarzami, prawnikami, przedsiębiorcami, a inni – robotnikami, drobnymi kupcami lub rzemieślnikami.
Jak wyjaśniła Pani Olga: „Chociaż Żydzi integrowali się ze społeczeństwem i przyjmowali kulturę większości, jako mniejszość zachowywali jednak swoją tożsamość, podtrzymywali własne tradycje, obchodzili święta. Byli więc nieodłącznym elementem kulturowej mozaiki Nowego Sadu. Do dzisiaj w Nowym Sadzie istnieje duża synagoga, która jest świadkiem życia społeczności żydowskiej.”
Aleksa i Marija usłyszeli także o niewyobrażalnej stracie w wyniku II wojny światowej, gdy większość Żydów z Nowego Sadu została zamordowana w czasie Holokaustu, a także o zmaganiach nielicznych ocalałych, usiłujących odbudować swoje życie.
4.1
Sprawdź, kiedy Żydzi zaczęli się osiedlać w regionie, w którym mieszkasz. Dowiedz się, czy wciąż istnieje na tym obszarze społeczność żydowska.
4.2
Znajdź informacje o osobie o żydowskich korzeniach pochodzącej z twojej miejscowości lub regionu, która wniosła istotny wkład w rozwój nauki, kultury, sportu, gospodarki, czy innej dziedziny. Przygotuj krótką prezentację na ten temat.
4.3
Dowiedz się, czy w twojej okolicy znajduje się synagoga, historyczna dzielnica żydowska lub inny element dziedzictwa żydowskiego. Czy istnieje w pobliżu jakieś żydowskie muzeum? Jeśli tak, odwiedź je. Poszukaj informacji na temat zwyczajów i tradycji żydowskich oraz najważniejszych żydowskich świąt.
05. Gromadzenie materiałów kontekstowych
Niezwykle ważnym zadaniem Mariji i Aleksy było także znalezienie wiarygodnych i weryfikowalnych materiałów kontekstowych istotnych dla stworzenia powieści graficznej – wyników specjalistycznych badań, publikacji akademickich, pamiętników, poezji, czy też fikcji literackiej. Aby to osiągnąć, nasi badacze poprosili o wsparcie bibliotekarzy. Jesteśmy niezmiernie wdzięczni naszym kolegom i koleżankom z Biblioteki Serbskiej Akademii Nauk (Matica Srpska) .
Dzięki pracy jednej bibliotekarki, Biljany z Belgradu, istnieje internetowa baza „Jewish Digital Library”, w której można znaleźć niemal wszystko, co kiedykolwiek napisano w języku serbskim na temat Żydów, ich historii i kultury.
Innym ważnym i wiarygodnym źródłem dla Aleksy i Mariji były zasoby archiwalnych gazet. Rozmaite biblioteki i archiwa posiadają egzemplarze dzienników z lat przedwojennych, a nawet z czasów okupacji. Niektóre z nich są dostępne online, na stronach internetowych serbskiej Biblioteki Narodowej, a także Biblioteki Uniwersyteckiej „Svetozar Markovic” w Belgradzie.
5.1
Odwiedź lokalną bibliotekę i poproś o polecenie książek na temat Holokaustu w Europie i w twoim kraju. Znajdź dwie publikacje ekspertów pochodzących z twojego kraju i dwie napisane przez zagranicznych autorów. Sprawdź, o czym konkretnie są te książki i kied zostały napisane. Poszukaj bliższych informacji o ich autorach.
5.2
Odwiedź stronę “Jewish Virtual Library” lub inną stronę zawierającą bazę danych o publikacjach o tematyce żydowskiej. Informacje w języku polskim znajdziesz np. na stronie Żydowskiego Instytutu Historycznego. Znajdź dwie publikacje o kulturze i historii Żydów. Zapoznaj się z nimi i dowiedz się, kiedy powstały. Poszukaj informacji o ich autorach.
06. Wywiady z ocalałymi
Wywiady z ocalałymi, a także z ich dziećmi – drugim pokoleniem, stanowią bezcenne źródło informacji dla twórców powieści graficznej o masakrze w Nowym Sadzie. Aleksa i Marija rozmawiali ze świadkami i ocalałymi, aby uzyskać z pierwszej ręki informacje o ich osobistych doświadczeniach, poznać ich wspomnienia o tamtych czasach i wydarzeniach.
Aby uchwycić sedno tej skomplikowanej historii, trzeba koniecznie spojrzeć na nią z osobistej perspektywy tych, którzy przeżyli. Ich świadectwa odsłaniają głębokie pokłady emocji i myśli, motywy ich decyzji i działań. Pozwalają lepiej zrozumieć tragiczne i długotrwałe konsekwencje, które ci ludzie często odczuwali przez resztę życia, a nawet przenosili na następne pokolenie.
Oprócz bezpośrednich rozmów, wykorzystaliśmy także nagrane wywiady, transkrypcje świadectw ocalałych oraz dzienniki i pamiętniki.
Po rozmowie z panem Branko, Aleksa i Marija dowiedzieli się, jak jego rodzinie udało się przetrwać w czasie prześladowań ze strony węgierskich faszystów i masakry w Nowym Sadzie. Niestety niemal cała rodzina i tak została zamordowana w czasie Holokaustu.
„W 1944 Niemcy deportowali całą moją liczną rodzinę, wraz z pozostałymi Żydami z Baczki, do Auschwitz i do innych nazistowskich obozów. Tylko nieliczni ocaleni powrócili po wyzwoleniu.” – wyjaśnił pan Branko.
6.1
Znajdź wywiad (nagranie audio lub wideo albo tekst) z osobą, która przeżyła Holokaust pochodzącą z twojego kraju. Co w tym świadectwie zrobiło na tobie największe wrażenie?
6.2.
Znajdź dwa dzienniki, pamiętniki lub autobiografie napisane przez ocalałych z Holokaustu pochodzących z twojego kraju. Poszukaj bliższych informacji o autorach. Jak udało im się przetrwać w czasie Holokaustu?
07. Wykorzystanie miejsc pamięci i autentycznych lokalizacji w edukacji
Aby poznać miejsca, które zaprezentujemy w powieści graficznej, Marija i Aleksa odwiedzili pomniki i miejsca pamięci związane z masakrą w Nowym Sadzie, a znajdujące się w różnych częściach miasta. Upamiętnienia znajdują się niejednokrotnie dokładnie w miejscu wydarzeń.
Poza tym, wykorzystując materiały archiwalne, literaturę i świadectwa, Marija i Aleksa zidentyfikowali szereg autentycznych miejsc w Nowym Sadzie, które nie są oznaczone, ale rozgrywały się w nich istotne wydarzenia historyczne.
Aleksa i Marija rozmawiali z nauczycielami ze szkół podstawowych i średnich, aby dowiedzieć się, w jaki sposób uczy się młodzież o masakrze w Nowym Sadzie i jakie materiały edukacyjne byłyby dla nich użyteczne.
Jedna z nauczycielek, Nataša, wskazała wizyty w miejscach pamięci, muzeach i autentycznych miejscach wydarzeń jako niezwykle ważne, inspirujące i potrzebne dla uczniów.
„Nauka na miejscu, w terenie, pomaga uczniom odnieść się do historii, identyfikować się z postaciami, powiązać historię z ich własną społeczną rzeczywistością, spojrzeć na nią z krytycznego i analitycznego punktu widzenia.” – powiedziała Nataša.
Jednym z często powracających tematów w dyskusjach, które Nataša prowadzi ze swoimi uczniami, jest fakt, że ślady przeszłości i autentyczne miejsca historycznych wydarzeń, często znajdują się w przestrzeniach, w których toczy się nadal codzienne życie. Tak jest też w przypadku plaży Štrand w Nowym Sadzie. Z jednej strony jest to ulubione miejsce dla plażowiczów, z drugiej – miejsce masowych mordów. Poprzez dyskusje na ten i na zbliżone tematy, Nataša zachęca swoich uczniów, by zastanowili się nad znaczeniem kultury pamięci oraz nad związanymi z nią wyzwaniami.
7.1
Sprawdź, czy w twojej miejscowości lub w okolicy znajduje się pomnik upamiętniający ofiary Holokaustu lub miejsce pamięci. Kiedy powstały? Czy upamiętniają konkretne wydarzenie historyczne? Jeśli tak, jakie to wydarzenie? Zrób dokumentację fotograficzną.
7.2
Sprawdź, czy w twojej miejscowości lub w okolicy są ważne miejsca związane z Holokaustem, które nie zostały w żaden sposób oznaczone, upamiętnione. Wskaż jedno takie miejsce, zrób zdjęcia i przygotuj krótką prezentację o nim – co sprawia, że jest ono istotne, co się tam wydarzyło?
7.3
Dowiedz się, czy w twojej miejscowości lub regionie znajduje się jakiś pomnik, czy też miejsce pamięci upamiętniające inne ofiary II wojny światowej. Komu jest poświęcone? Przez kogo i w jakich okolicznościach zostało utworzone? Przygotuj dokumentację fotograficzną tego miejsca.
7.4
Wskaż najważniejsze muzea i miejsca pamięci związane z II wojną światową i Holokaustem w swoim kraju. Stwórz krótką prezentację na ten temat.
08. Podejście edukacyjne
Podczas gdy Marija i Aleksa opracowywali wyniki swoich badań, Nevena i Miško zajmowali się pedagogiczną stroną powieści graficznej. Bazując na rekomendacjach do nauczania o Holokauście opracowanych przez International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA), a także biorąc pod uwagę specyfikę historii lokalnej, określili zakładane cele edukacyjne – wiedzę, umiejętności i postawy, wokół których powinien zostać zbudowany materiał edukacyjny.
„Oprócz zaprezentowania historii i kontekstu, w jakim dokonano tej zbrodni, ważne jest, żeby te materiały edukacyjne służyły również jako odniesienie do problemów dzisiejszego społeczeństwa, takich jak współczesny antysemityzm, nietolerancja, nacjonalizmy, negacja lub zakłamywanie Holokaustu oraz próby rehabilitowania zbrodniarzy i usprawiedliwiania ich czynów.” – stwierdziła Nevena.
Zespół Terraforming pracował nad rozmaitymi elementami powieści: stworzeniem narracji, opowieści podzielonej na poszczególne sceny, przygotowaniem materiałów i instrukcji dla ilustratorów, wyborem odpowiednich źródeł historycznych, które towarzyszyłyby każdej scenie, przygotowaniem map i fotografii ukazujących miejsca wydarzeń, opracowaniem zadań dla uczniów. Wszystkie te elementy zostały następnie połączone w jeden dokument – scenorys (ang. storyboard).
8.1
Poproś nauczyciela historii, pracownicę muzeum lub bibliotekarza o pomoc w znalezieniu materiałów edukacyjnych dotyczących Holokaustu i antysemityzmu w twoim kraju.
8.2
Sprawdź, czy istnieją w twoim kraju instytucje państwowe lub niezależne organizacje zajmujące się bezpośrednio lub pośrednio zwalczaniem antysemityzmu, np. dokumentujące antysemickie incydenty, monitorujące prawodawstwo, edukujące o antysemityzmie, zajmujące się bezpieczeństwem społeczności żydowskich. Jakie to instytucje i organizacje? Przygotuj krótką prezentację na ten temat.
09. Praca z ilustratorami
Po ukończeniu scenorysu, trzeba było zacząć pracować z ilustratorami. Terraforming opublikowała ogłoszenie, aby znaleźć ilustratorów, którzy mogliby pracować nad powieścią graficzną o tematyce historycznej, związaną z II wojną światową.
Ilustrowanie przeszłości nie jest łatwym zadaniem, szczególnie gdy chodzi o oddanie ducha tamtych czasów i historycznych detali z największą możliwą dokładnością. Jak wyglądał główny miejski rynek w Nowym Sadzie w 1929 roku? A jakie nakrycia głowy obowiązywały uczniów szkół w 1931? Jak mógł wyglądać mecz piłki nożnej na stadionie Karadjordje w 1936? Aby realistycznie oddać wygląd postaci, miejsc, przedmiotów, ilustratorzy otrzymali dokładny opis każdej ze scen i dostęp do wszystkich możliwych źródeł historycznych – fotografii, pocztówek, plakatów, wycinków prasowych i wszelkich innych dostępnych materiałów wizualnych.
Ale pojawił się jeszcze dodatkowy pomysł – postanowiliśmy stworzyć także powieść graficzną o samym procesie tworzenia powieści graficznej poświęconej masakrze w Nowym Sadzie.
Na ogłoszenie odpowiedziało kilkoro artystów. Po zapoznaniu się z nadesłanymi propozycjami i rozmowach z kandydatami, zilustrowanie procesu powstawania powieści graficznej powierzyliśmy Sandrze.
Udostępniliśmy Sandrze scenorys i opisy poszczególnych scen. Miško wyjaśniał najpierw, koncepcję każdej sceny z myślą o ilustracji, czasem rysując wstępny szkic, by bardziej precyzyjnie pokazać jej ideę. Później Sandra tworzyła wstępną ilustrację, a Miško dawał jej wskazówki – co powinno zostać inaczej przedstawione, zmienione, dopracowane. Biorąc pod uwagę jego komentarze, Sandra malowała nową, bardziej szczegółową wersję ilustracji. Po kilku rozmowach, poprawkach do kolejnych wersji każdej sceny, w ciągu kilku dni można było ukończyć pojedynczą ilustrację i przejść do następnej.
Ilustracje zostały stworzone cyfrowo, co ułatwiło udostępnienie ich do użytku online.
9.1
Wskaż znane na świecie dzieło sztuki lub element kultury popularnej (masowej) taki jak film, spektakl, powieść graficzna, komiks, które dotyczą Holokaustu lub w jakiś sposób się do niego odnoszą.
9.2
Wskaż znane dzieło sztuki lub element kultury popularnej (masowej) taki jak film, spektakl, powieść graficzna, komiks, które dotyczą Holokaustu w twoim kraju lub w jakiś sposób się odnoszą do Holokaustu w twoim kraju.
10. Dni pamięci
Masakrę w Nowym Sadzie upamiętnia pomnik z brązu zatytułowany „Rodzina”, wykonany przez słynnego rzeźbiarza Jovana Soldatovicia, odsłonięty w 1971 roku nad brzegiem Dunaju. Co roku, 23 stycznia, odbywa się w tym miejscu ceremonia upamiętniająca ofiary masakry w Nowym Sadzie.
Dlaczego upamiętniamy ofiary i dlaczego uczymy o Holokauście i o zbrodniach popełnionych przez nazistów, ich sojuszników i kolaborantów?
Pamięć o tej historii jest kluczowa, nie tylko ze względu na moralny, ludzki obowiązek wobec ofiar, ale także dlatego, że ucząc się o tamtych strasznych czasach uczymy się o samych sobie, o naszej tożsamości, o społeczeństwie, w którym dziś żyjemy.
Masakra w Nowym Sadzie na zawsze odmieniła oblicze tego miasta i do dziś pozostaje nieodłączną częścią jego historii, opowieści o nim, tożsamości lokalnej społeczności i każdego z mieszkańców z osobna.
Dni pamięci mają szczególny wymiar dla ocalałych, dla potomków ofiar i dla reszty społeczeństwa. Akceptując i oficjalnie uznając konkretny dzień jako dzień pamięci, społeczeństwo uznaje i uświadamia sobie fakt, że dokonana została zbrodnia. A to stanowi pierwszy krok do stopniowego uleczenia traumy i do pojednania. Dni pamięci dają nam okazję i przestrzeń, by – choć ten jeden raz w roku – uczyć się i otwarcie mówić o ważnych wydarzeniach historycznych, a co za tym idzie – podtrzymywać pamięć.
Powieść graficzna o masakrze w Nowym Sadzie posłuży nie tylko opowiedzeniu szerszej publiczności o tym wydarzeniu historycznym, ale także dodaniu aspektu edukacyjnego do upamiętnienia tego wydarzenia.
10.1
Jakie są najważniejsze daty związane z pamięcią o ofiarach Holokaustu w twoim kraju? Kiedy przypadają dni pamięci o Holokauście?
10.2
Czy są jakieś dni pamięci w twoim kraju ustanowione dla upamiętnienia innych ofiar II wojny światowej, np. Romów i Sinti?
10.3
Nie ma „nieważnych” wydarzeń związanych z Holokaustem. Wszystkim ofiarom należy się szacunek i pamięć. Dowiedz się, czy jest wydarzenie historyczne z tego okresu, które rozegrało się w twojej miejscowości, twoim regionie, twoim kraju, które nie jest w żaden sposób oficjalnie upamiętniane. Zmobilizuj kolegów i koleżanki i z pomocą nauczycieli, bibliotekarzy i muzealników zorganizujcie wydarzenie upamiętniające w szkole lub w lokalnej społeczności.
[wpgmza id=”1″]
© 2022. This work is licensed under a CC NC SA 4.0 license.